Tóm tắt: Dân tộc Việt Nam trải qua hàng ngàn năm đã hình thành nên những truyền thống văn hoá tốt đẹp, trở thành nên tảng tinh thần, là sức mạnh nội sinh cho sự phát triển của đất nước; trong đó có truyền thống “tôn sư trọng đạo” - một nét văn hoá phản ánh mối quan hệ tốt đẹp giữa người dạy và người học, thể hiện lòng biết ơn sâu sắc của người học, của cả xã hội đối với những người thầy, người cô. Ngày nay, những thay đổi trong mối quan hệ thầy - trò, cùng với mặt trái của nền kinh tế thị trường đã và đang tác động và bào mòn giá trị truyền thống tốt đẹp đó. Do đó việc giữ gìn và phát huy truyền thống “tôn sư trọng đạo” có ý nghĩa sâu sắc nhằm bảo vệ nền văn hoá, xây dựng mối quan hệ tốt đẹp thầy - trò trong xã hội hiện đại ngày nay.  

Người Việt Nam ta vốn có truyền thống hiếu học, rất coi trọng việc học nên đã luôn đề cao vai trò của người thầy trong xã hội. Những câu thành ngữ thường được nhắc đến như: “Không thầy đố mày làm nên”, “nhất tự vi sư, bán tự vi sư”…để nói đến vai trò của người thầy và thể hiện sự tôn kính, lòng biết ơn sâu sắc đối với người thầy - những người không chỉ truyền dạy kiến thức, mà còn dạy cách sống, cách làm người, giúp học trò định hướng, rèn luyện nhân cách sống, hun đúc ước mơ, khơi dậy khát vọng sống tốt đẹp và cống hiến cho xã hội. Do đó, người thầy trong xã hội thường là những người có đạo đức, có kiến thức uyên bác, có nhiều kinh nghiệm sống, đối nhân xử thế; vì người thầy tốt mới tạo ra nhiều thế hệ học trò tốt. Khi nhắc đến vai trò của người thầy, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: “Không có thầy giáo thì không có giáo dục... Không có giáo dục, không có cán bộ thì cũng không nói gì đến kinh tế, văn hóa… Tuy không có gì đột xuất nhưng rất vẻ vang. Không có tượng đồng bia đá, không có gì là oanh liệt, nhưng làm tròn nhiệm vụ là anh hùng”^[1].

Với tầm quan trọng của sự nghiệp giáo dục và vai trò của người thầy, Đảng và Nhà nước ta đã chọn ngày 20/11 hàng năm là ngày nhà giáo Việt Nam, với ý nghĩa thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước đến đội ngũ nhà giáo; tôn vinh, ghi nhận những cống hiến, đóng góp thầm lặng của thầy, cô giáo đối với sự nghiệp trồng người; đồng thời để phát huy truyền thống luôn luôn tôn trọng, quý mến thầy, cô giáo của nhân dân ta. Trong dịp này, tại các đơn vị trường học, nhiều hoạt động kỷ niệm, tri ân các thế hệ thầy cô giáo được tổ chức như: giao lưu văn nghệ, thể thao, cắm hoa nghệ thuật…đã tạo nên một không khí vui tươi, sôi nổi, gắn kết tình thầy trò. Những hoạt động tri ân thầy cô không chỉ là lễ nghĩa đơn thuần, mà còn là biểu hiện nhân cách tốt đẹp của con người, là giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc Việt Nam.

Ngày nay, khi xã hội phát triển mạnh mẽ với nhiều biến chuyển về tư duy và lối sống, truyền thống văn hoá tốt đẹp ấy vẫn giữ nguyên giá trị, tuy nhiên cũng đang đối diện với không ít thách thức; nhất là trong bối cảnh hội nhập và những tác động của mặt trái nền kinh tế thị trường, còn tồn tại nhiều biểu hiện đáng lo ngại. Không ít bạn trẻ dần thờ ơ, coi nhẹ giá trị của “tôn sư trọng đạo”, có những hành vi thiếu lễ phép, hỗn hào, những lời nói vô ơn, thậm chí xúc phạm thầy, cô trên mạng xã hội; thái độ thờ ơ trong học tập. Hay tình trạng “chạy điểm”, “dạy thêm”… phần nào làm phai mờ ý nghĩa thiêng liêng của truyền thống “tôn sư trọng đạo”. Đó là những biểu hiện đáng buồn, đòi hỏi chúng ta phải nhìn nhận nghiêm túc. Nó không chỉ làm suy giảm chất lượng mối quan hệ thầy - trò, mà còn ảnh hưởng đến đạo đức, nhân cách của thế hệ trẻ mai sau. Do đó, để truyền thống này được gìn giữ và tiếp tục lan toả trong bối cảnh mới, cần sự chung tay của toàn xã hội.

Trước hết, về phía gia đình: Gia đình là cái nôi nuôi dưỡng, hình thành nhân cách cho mỗi đứa trẻ. Vì vậy, ông bà, cha mẹ cần quan tâm đến việc dạy giỗ con cái, dạy trẻ biết kính trọng thầy cô, thể hiện lòng biết ơn qua thái độ học tập, lời nói, hành động; tích cực phối hợp với nhà trường trong việc giáo dục học sinh.

Về phía Nhà trường: “Tiên học lễ hậu học văn” trong mỗi nhà trường hiện nay vẫn đúng và còn vẹn nguyên giá trị, do đó Nhà trường cần chú trọng giáo dục đạo đức, lòng biết ơn và văn hoá ứng xử cho học sinh; thực hiện lồng ghép nội dung về “tôn sư trọng đạo” vào các buổi sinh hoạt lớp, trường, hoặc trong các hoạt động trải nghiệm; xây dựng và thực hiện các quy định về ứng xử trong trường học, xử lý nghiêm những hành vi thiếu tôn trọng giáo viên.

Nhà nước và xã hội: Cần tôn vinh nghề dạy học đúng mực; có chính sách đãi ngộ xứng đáng, nâng cao thu nhập cho đội ngũ nhà giáo để họ có thể yên tâm cống hiến cho sự nghiệp trồng người; khen thưởng, tôn vinh những nhà giáo có nhiều thành tích xuất sắc.

Bên cạnh đó, bản thân người làm thầy, cô hiện nay phải đối mặt với nhiều áp lực và đòi hỏi của xã hội ngày càng cao. Do đó, đội ngũ nhà giáo ngoài việc không ngừng học tập, nâng cao trình độ chuyên môn, cũng cần thường xuyên rèn luyện, tu dưỡng, giữ gìn phẩm chất đạo đức, nhân cách mẫu mực để xứng đáng là tấm gương sáng cho các thế hệ học trò noi theo.

Đối với học trò, thể hiện “tôn sư trọng đạo” không chỉ dừng lại ở những bó hoa, lời chúc trong ngày 20/11, mà quan trọng hơn là thể hiện qua thái độ học tập chăm chỉ, sự lễ phép, tinh thần cầu tiến trong học tập. Tôn trọng thầy cô, biết ơn người dạy mình là biểu hiện của một con người có văn hoá, có đạo đức, biết trân quý giá trị của tri thức và công lao vun đắp của thế hệ đi trước.

“Tôn sư trọng đạo” là giá trị truyền thống của văn hoá Việt Nam. Trong bất kỳ thời đại nào, lòng biết ơn và sự tôn trọng người thầy vẫn luôn là nền tảng hình thành nhân cách tốt đẹp của con người, góp phần xây dựng một xã hội văn minh, nhân ái. Giữ gìn và phát huy truyền thống ấy trong bối cảnh mới chính là cách mỗi chúng ta góp phần bảo vệ những giá trị tốt đẹp nhất của dân tộc, để những người thầy, cô giáo mãi là ngọn đuốc soi đường cho các thế hệ học trò trên con đường tìm đến tri thức mới./.

Nguyễn Thị Thu Hiền

Khoa Xây dựng Đảng

^[1] Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia sự thật, H. 2011, tập 10, trang 345